Wiele uczniów omawiających w szkole pozytywizm na historii lub na języku polskim zastanawia się z pewnością co to praca organiczna, o której bardzo dużo się w kontekście tych okresów mówi. Otóż jest to idea bardzo silnie połączona właśnie z epoką pozytywizmu.
Co to praca organiczna?
Polacy po upadku powstania listopadowego i styczniowego w dużej mierze zaczęli porzucać myślenie o niepodległości na rzecz poglądu, że na początku należy do zrywu powstańczego dobrze przygotować społeczeństwo i państwo. Spora grupa mieszkańców zaboru pruskiego, a potem także i rosyjskiego uznała, że skoncentrować się należy na rozwoju nauki, modernizacji przemysłu, a także edukacji na bardzo wielu płaszczyznach. Pogląd ten był zupełnie różny od panującego wcześniej romantyzmu, który zakładał walkę do ostatniej kropli krwi i bronienie tego, co się kocha. Pozytywiści patrzyli na świat realnie i racjonalnie – walczyć trzeba było, aczkolwiek dopiero, kiedy społeczeństwo zacznie działać poprawnie.
W myśl teorii pracy organicznej zbiorowiska ludzkie przypominają organizm i wszystko działa poprawnie, dopóki każdy element nie zawodzi. Skupiać się więc trzeba na popularyzacji nauki wśród wszystkich warstw ludności, aby wyplenić na ziemiach polskich analfabetyzm i dać nawet mieszkańcom wsi podstawy wykształcenia. Należało odmieniać państwo rozwijając przemysł, przekształcając tereny dawnej Polski w myśli kapitalistycznej. Nowoczesne fabryki i szeroko rozumiany postęp techniczny jest bowiem podstawą do dobrego funkcjonowania społeczeństwa w realiach XIX wieku. Stworzenie z polskiego narodu dobrze działającego organizmu było podstawą jego przetrwania w okresie nasilonej rusyfikacji oraz germanizacji, pewien spokój panował tylko w Galicji.
Pogląd pozytywistycznej pracy organicznej został podchwycony przez najważniejszych polskich pisarzy okresu II połowy XIX wieku i szeroko spopularyzowany wśród naszych rodaków. Przede wszystkim stało się to za sprawę Bolesława Prusa, autora słynnej „Lalki” po dziś dzień obowiązkowo omawianej w polskich szkołach średnich.